Các xóm chài Bãi Xóm, Bãi Làng nằm liên tiếp nhau nối Khu du lịch xanh sinh thái Vũng Chùa - Đảo Yến với Khu công nghiệp cảng biển Hòn La dưới chân đèo Ngang

Bờ cát dài hoang sơ ở Vũng Chùa

Tháp chuông trong khu vực núi Xóm Mới, mặt hướng nhìn ra Đảo Yến

Những mỏm đá nhô ra biển

Từ cảng biển Hòn La có thể đi tàu để nhìn toàn cảnh điểm du lịch xanh Vũng Chùa và ra Đảo Yến

Đảo Yến hiện ra trước mũi tàu. Người dân địa phương bảo thế của Đảo Yến là thế hổ phục, nằm trấn giữ đất liền và biển lớn

Phía bắc Đảo Yến là những vách đá sắc nhọn

Hang yến trên Đảo Yến

Mũi phía đông điểm du lịch Đảo Yến

Bãi sỏi dọc phía bắc Đảo Yến

Bờ cát hoang sơ với "hoa văn dã tràng"

Từ trên Đảo Yến nhìn xuống gành đá bên dưới

Những bậc thang đá dẫn vào hang yến

Đến Vũng Chùa - Đảo Yến, chúng tôi còn được nghe kể về một dãy núi chạy dài nối từ đất liền ra biển, gần như bức tường thành vững chắc án ngữ Vũng Chùa và nằm rất gần với Đảo Yến. Dân địa phương gọi dãy núi này là Xóm Mới và Xóm Làng, tên gọi xuất phát từ những làng xóm dân cư bên đông đúc, bên thưa thớt ngày xưa. Trên dãy núi này giờ trồng khá nhiều cây keo.

Theo nhiều người trong vùng, gần 10 năm về trước, ông Võ Điện Biên, người con trai trưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, đã về xin thuê đất, đền bù cây cối.

Quan sát bằng mắt thường, từ hướng biển, PV Thanh Niên Online có thể nhìn  thấy ngay khu vực uốn lượn, kín gió, có 2 tháp nhà mái ngói đỏ. Người dân địa phương kể ở đó còn 2 nhà sàn gỗ được chở từ Lệ Thủy ra, dựng lên.

Theo TS Phan Viết Dũng, nguyên Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Bình, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa thông tin Quảng Bình, Vũng Chùa - Đảo Yến là thắng cảnh nằm chung trong vịnh Hòn La mà sách Đại Nam dư địa chí ước biên của Cao Xuân Dục thời nhà Nguyễn gọi là vịnh La Sơn. Trong sách nêu rõ vịnh La Sơn được bao bọc bởi những ngọn núi như những bức tường thành, phía đất liền là dãy Hoành Sơn “thế như rồng cuốn hổ ngồi, trùng trùng điệp điệp lan ra tận biển” với đỉnh Mũi Rồng che chắn phía tây - bắc, ở phía đông có nhiều đảo nhỏ (dân gian gọi là hòn)...

Theo sách Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán triều Nguyễn, đặc sản nơi đây ngoài yến sào, sò huyết, tôm hùm còn có loài "Cửu khổng quyết minh” hay còn gọi là bào ngư.

TS Dũng cho biết quần thể danh thắng này gắn liền với rất nhiều truyền thuyết dân gian, như việc người dân vùng này không dám chặt cây chò trắng vì đây là loại cây tương truyền được long vương dùng xây thủy cung dưới biển. Mà long vương từng nổi sóng lớn giúp dân nhấn chìm chiến thuyền của quân Chiêm khi đến quấy phá dân làng thời Đại Việt.

Dân gian còn truyền miệng chuyện năm vua Lê Thánh Tông xuất thủy quân đánh Chiêm Thành, đã dừng lại nơi đây lập đàn xin thần linh phù hộ thắng giặc và chúng sinh an lành.

Sau đại thắng, vua lại trở về lập đàn cáo cùng trời đất.

Thời chống Mỹ, từ tháng 5.1972 đến 15.1.1973, chiến dịch Hòn La đã biến nơi đây thành điểm tiếp nhận hàng hóa viện trợ đường biển để tránh Mỹ đánh phá các cảng biển Hải Phòng, Bến Thủy.

Tuy nhiên chỉ tính riêng năm 1972 Mỹ đã thả vào đây 22.000 quả bom các loại nhưng với tinh thần kiên cường bất khuất, quân dân Quảng Bình đã đưa hàng ngàn tấn gạo vào bờ chi viện cho miền Nam.